આવતી કાલે દુનિયાના પહેલા માનવીએ ચંદ્રની ધરતી પર પગ મૂક્યો તેને પચાસ વર્ષ થાય છે. ૧૯૬૯ની ૨૦મી જુલાઈએ ઍપોલો-૧૧ના બે અવકાશયાત્રીઓ નીલ આર્મસ્ટ્રોંગ અને ઍડવિન (બઝ) ઑલ્ડ્રીન ચંદ્ર પર ઊતર્યા.[1] ચંદ્રની ધરતી પર પગ મૂકતાં જ આર્મસ્ટ્રોંગે કહ્યું કે “એક માણસ માટે તો આ એક જ ડગલું છે પણ માનવજાત માટે જબ્બર કૂદકો છે”. અને ત્યાં એમણે બે કલાક ચાળીસ મિનિટનો સમય ગાળ્યો. બન્ને ચંદ્ર પર ૨૧ કલાક ૩૬ મિનિટ રહ્યા, ફોટા લીધા. ચંદ્રની ધરતીના કેટલાક નમૂના લીધા અને પછી પાછા લ્યૂનર મોડ્યૂલમાં બેસીને કમાંડ મૉડ્યૂલ સાથે જોડાઈ ગયા. કમાંડ મૉડ્યૂલના ચાલક માઇકલ કૉલિન્સ આટલો સમય પ્રદક્ષિણા કરતા રહ્યા. એમને મનમાં થયું નહીં હોય કે ‘તદ્દૂરે તદ્વંતિકે’? આટલા દૂર અને આટલા નજીક! કદાચ એનાથી ઉલટું. આટલા નજીક અને આટલા દૂર!!
આર્મસ્ટ્રોંગ અને બઝ ચંદ્ર પર ઘણી વસ્તુઓ છોડતા આવ્યા. આમાં અમુક તો સેન્સરો હતાં જે પછી પણ પ્રયોગો ચાલુ રાખવામાં કામ આવે. તે ઉપરાંત, ઑલિવનાં પાનની સોનાની પ્રતિકૃતિ પણ ચંદ્ર પર મૂકતા આવ્યા. બીજું શું મૂક્યું હશે? એમના પોતાના બૂટ! અને ખાલી ફૂડ પૅકેટો, એક ચીપિયો, ટીઈ કેમેરા, ફિલ્મી મૅગેઝિનો અને અમુક ડિસ્પોઝેબલ કંટેનરો ત્યાં જ છોડીને એમણે કમાંડ મૉડ્યૂલનો ભાર ઓછો કર્યો કે જેથી ઈંધણની બચત થઈ શકે.
૧૯૭૨ સુધી અમેરિકાએ છ સમાનવ યાનો ચંદ્ર પર ઉતાર્યાં. દર વખતે ચંદ્રની સપાટી પર રહેવાની અવધિ લંબાતી ગઈ. ઍપોલો – ૧૨ના અવકાશયાત્રીઓએ તો ચંદ્ર પર ધરતીકંપ પણ અનુભવ્યો. ખાસ વાત એ છે કે એ વખતે અમેરિકાનું સર્વેયર – ૩ માનવરહિત યાન ચંદ્ર પર જ હતું. એ ત્યાં અઢી વર્ષ પહેલાં પહોંચ્યું હતું. અને અવકાશયાત્રીઓ ચાર્લ્સ કોનરાડ અને એલન બીન એની પાસે પણ ગયા. એ ચંદ્ર પર ૩૧ કલાક ૩૧ મિનિટ રહ્યા અને સર્વેયરના અમુક ભાગ કાઢીને તપાસ માટે પૃથ્વી પર લઈ આવ્યા.
તે પછી ઍપોલો ૧૪ના અવકાશયાત્રીઓ એલન શેફર્ડ અને એડગર મિશેલે ચંદ્ર પર ૩૩ કલાક ૩૧ મિનિટ રહીને નમૂના એકઠા કર્યા. પાછા આવતાં શેફર્ડે બે નાના પથ્થરોને ગોલ્ફની જેમ ફટકો મારીને દૂર ફેંકી દીધા.
ઍપોલો ૧૫ના યાત્રીઓ ડૅવિડ સ્કૉટ અને જેમ્સ ઇર્વિનને એક સગવડ મળી એમની પાસે ચંદ્ર પર ફરવાનું રોવર હતું! એટલે એ તો બહુ ઘણા વિસ્તારમાં ફરી શક્યા. એ ૬૬ કલાક ૫૫ મિનિટ ચંદ્ર પર રહ્યા.
ઍપોલો ૧૬ સમાનવ સાહસમાં પાંચમું હતું. એના યાત્રીઓ ઝૉન યંગ અને ચાર્લ્સ ડ્યૂક ૧૯૭૨ની ૨૧મી ઍપ્રિલે ઊતર્યા અને ૭૧ કલાક ૨૧ મિનિટ રહીને ૨૪મીએ એમણે પોતાના લ્યૂનર મૉડ્યૂલને કમાંડ મૉડ્યૂલ સાથે જોડી દીધું.
ઍપોલો ૧૭ છઠ્ઠી અને છેલ્લી સમાનવ યાત્રા હતી. કમાંડર યૂજિન સેર્નાન અને હૅરિસન શ્મિટ લ્યૂનર રોવરમાં ચંદ્ર પર ફર્યા અને ૭૫ કલાક ગાળ્યા. તે પછી અમેરિકાએ ચંદ્ર પર માણસને મોકલવાનું બંધ કરી દીધું.
પરંતુ ખરી મઝા તો પાંચમી જોડીએ કરી. ચંદ્ર પર પૃથ્વી કરતાં છઠ્ઠા ભાગનું ગુરુત્વાકર્ષણ હોય છે. વળી ૧૯૭૨માં મ્યૂનિખ ઑલિંપિક પણ થવાની હતી. એટલે ચાર્લ્સ ડ્યૂકે ચંદ્ર પર ઑલિંપિક રેકૉર્ડ સ્થાપવાનો નિર્ણય કર્યો. યંગ ત્રણ ફૂટ જમીનથીં ઊંચે કૂદ્યો પણ ડ્યૂક ચાર ફૂટ કૂદ્યો. પરંતુ થયું એવું કે કૂદવામાં એ પડી ગયો. અને પીઠ પર બધાં જીવન રક્ષક સાધનો હતાં. એને નુકસાન થયું હોત તો ડ્યૂકનું ચંદ્ર પર જ મોત થયું હોત!
આ વીડિયો જોવાની મઝા આવશેઃ
(સંદર્ભઃ ૧. અહીં, ૨. અહીં અને ૩. અહીં)
[1] Armstrong Hosts NASA 50th Anniversary Documentary
મારી બારી 
