(૧) નવી માનવ પ્રજાતિ
ફિલિપીન્સના ઉત્તર ભાગમાં આવેલા લૂઝોન શહેર પાસેની કૅલાઓ ખીણમાંથી માણસના અશ્મિભૂત અવશેષો મળ્યા છે. આખું હાડપિંજર નહીં, પણ સાત દાંત, એક હાથનું હાડકું, પગનાં ત્રણ હાડકાં અને એક કમરનું હાડકું મળ્યું છે. એની ઊંચાઈ ચાર ફૂટ છે અને એ ઝાડ પર વાંદરાની જેમ ચડી શકતો હતો એમ તપાસમાં જણાયું છે. આ અશ્મિ ૫૦,૦૦૦થી ૬૭,૦૦૦ વર્ષ જૂનું છે. એને ‘હોમો લૂઝોનેન્સિસ’ નામ આપવામાં આવ્યું છે. આ માણસ હોમોસૅપિયન્સ અને નિએન્ડરથલનો સમકાલીન હતો. આપણે આ બે પ્રજાતિથી પરિચિત હતા, હવે પહેલી વાર આ નવી પ્રજાતિ મળી છે. દાંત નાના છે તેના પરથી વૈજ્ઞાનિકો માને છે કે એનું કદ ચાર ફૂટનું હોવું જોઈએ.
લૂઝોન ટાપુનો મૂળ જમીન સાથે સંપર્ક નથી. તો આ માણસ ત્યાં કેમ પહોંચ્યો હશે તે વૈજ્ઞાનિકો માટે વિચારનો વિષય છે. આફ્રિકામાંથી ૧૫ લાખ વર્ષ પહેલાં હોમો ઇરેક્ટસ નીકળ્યો તે આ હોમો લૂઝોનેન્સિસનો પુરોગામી હોય એમ લાગે છે. આમ એનો વિકાસ હોમો સૅપિયન્સ કરતાં અલગ હતો.
૦૦૦
(૨) ધરતીકંપની જેમ ચંદ્રકંપ?
છેલ્લાં લાખો વર્ષ દરમિયાન ચંદ્ર ૫૦ મીટર સંકોચાઈ ગયો છે. લીલી દ્રાક્ષ સુકાઈ જાય ત્યારે એની છલ નરમ હોવાથી કરચલીઓ પડી જાય છે પણ ચંદ્રની સપાટી નરમ નથી એટલે એમાં તિરાડો પડી જાય છે અને એક ખાડાટેકરા ઊપસી આવે છે. આ તિરાડો હજી સક્રિય છે એટલે કે એમની નીચે હજી હલનચલન ચાલુ છે. બીજા શબ્દોમાં ચંદ્રકંપ થયા કરે છે એટલે એમાં ફેરફાર થયા કરે છે.
૧૯૭૨માં ઍપોલો-૧૭ યાન ચંદ્ર પર ટોરસ-લિટ્રો ખીણમાં લી-લિંકન ઢોળાવ પર ઊતર્યું ત્યારે ચંદ્રયાત્રીઓ યૂજિન સેર્નન અને હૅરિસન સ્મિટને એમનું રોવર ખાડાટેકરા વચ્ચેથી સંભાળીને ચલાવવું પડ્યું હતું. આ બધી ફૉલ્ટલાઇનો ઊપરથી જોતાં એકબીજીની ઉપર ચડેલી દેખાય છે પણ કેટલાય મીટર ઊંચી અને કેટલાય કિલોમીટર સુધી ફેલાયેલી છે.
ઍપોલો ઊતર્યું હતું તે લી-લિંકન ઢોળાવની ફૉલ્ટલાઇનો આ વીડિયોમાં જોવા મળશે, જે ચંદ્રકંપાને કારણે બનેલી છે.
સંદર્ભઃ https://www.nasa.gov/press-release/goddard/2019/moonquakes
૦૦૦
(૩) મંગળે મૂંઝવી માર્યા!
પ્રૂથ્વી પર મિથેન વાયુ માત્ર સજીવ ઘટકો દ્વારા પેદા થાય છે. મંગળ પર મિથેન હોય તો ત્યાં પણ સજીવ ઘટકો હોઈ શકે કે કેમ તે જાણવા માટે મંગળ પર અત્યારે બે યાન મારફતે મિથેન ગૅસની તપાસ ચાલે છે. એક તો ક્યૂરિઓસિટી ખોજમશીન મંગળની સપાટીની એક મીટરની ઊંચાઈએથી શોધ કરે છે. એને મિથેનના નમૂના મળ્યા છે. પરંતુ રશિયા અને યુરોપે સાથે મળીને મોકલેલું યાન ટી.જી.ઓ. મંગળના વાતાવરણમાં પાંચ કિલોમીટર ઉપરથી તપાસ કરે છે. પરંતુ એને મિથેનનો પુરાવો નથી મળ્યો. આનો અર્થ એ કે મિથેન બને તો છે પણ વાતાવરણમાં કંઈક એવી રાસાયણિક પ્રક્રિયા થાય છે કે જે મિથેનને નષ્ટ કરી નાખે છે.
પરંતુ એક વૈજ્ઞાનિક માને છે કે મંગળ પર મિથેન છે જ નહીં; ક્યૂરિઓસિટીને જે જોવા મળ્યું છે તે માત્ર અવલોકનની ભૂલ છે. જો કે ટી.જી.ઓ, ૨૦૨૨ સુધી શોધખોળ ચાલુ રાખશે.
સંદર્ભઃ https://www.nature.com/articles/d41586-019-01093-x
૦૦૦
(૪) વજન તરત જ ઊંચકી શકો તો જાણજો કે લાંબું આયુષ્ય છે!
સામાન્ય રીતે વ્યાયામમાં સ્નાયુની શક્તિ વધારવા પર ધ્યાન અપાય છે. એવું મનાય છે કે સ્નાયુ મજબૂત હોવા જોઈએ. આ સાચી વાત છે પણ ખરેખર તો સ્નાયુની કાર્યશક્તિ કેટલી છે તે 
મહત્ત્વનું છે. વ્રુદ્ધાવસ્થામાં બેઠા હોઈએ તો ઊભા થવામાં વાર લાગે. આનો અર્થ એ કે સ્નાયુની કાર્યક્ષમતા ઓછી થઈ ગઈ છે એટલે જે કામ દસ સેકંડમાં થઈ શકે તેમાં ત્રીસ સેકંડ લાગી જાય છે. આમાં સ્નાયુની મજબુતાઈ કે શક્તિ નહીં, એની કાર્યશક્તિનો સવાલ આવે છે. કાર્યશક્તિ એટલે જરૂરી બળ અને ગતિ પેદા કરવાની ક્ષમતા. ૪૦ વર્ષની ઉંમરની આસપાસ આ કાર્યશક્તિ ઘટવા લાગે છે. બ્રાઝિલના પ્રોફેસર અરાઉઝોએ એક મોટો પ્રયોગ હાથ ધરીને કહ્યું છે કે આપણાં અંગોની કાર્યશક્તિ મંદ પડતી જાય તે મૃત્યુનું મુખ્ય કારણ હોય છે, સ્નાયુ નબળા ન પણ હોય. પરંતુ પ્રોફેસર કહે છે કે આમાં બહુ કંઇ કરવાપણું નથી, આપણી કાર્યશક્તિ સરેરાશ આંક કરતાં ઉપર રહેવી જોઈએ. પુરુષ અને સ્ત્રીઓના સ્નાયુઓની કાર્યશક્તિનો આંક જુદો જુદો હોય છે.
પ્રોફેસર અરાઉઝોએ ૨૦૦૧થી ૨૦૧૬ સુધી ૩૮૭૮ લોકોના વ્યાયામ પર નોંધ તૈયાર કરી છે. આ બધા લોકોની ઉંમર ૪૧થી ૮૫ વર્ષ વચ્ચેની હતી. આ પ્રયોગમાં રોજિંદા જીવનમાં આપણે જેટલો ભાર ઊંચકી લઈએ તેટલો જ રાખવામાં આવ્યો. સામાન્ય રીતે પકડ મજબૂત બનાવવા માટેના વ્યાયામ હોય છે, એટલે બૉલને દબાવવો વગેરે પણ પ્રોફેસર અરાઉઝો વજન ઊંચકવાના વ્યાયામ સૂચવે છે. વજન બહુ ઓછું ન હોવું જોઈએ કે આપણે ઉપાડી ન શકીએ તેવું ન હોવું જોઈએ. જેમ કે, સામાનની બૅગ. શાકભાજીનો થેલો. એ જમીન પર હોય તે ઊંચકી લેવામાં કેટલો સમય લાગે છે તેના પરથી આપણું શરીર આપણને કેટલો સાથ આપશે તે નક્કી થાય છે. અહીં ઉપર તરફ ઊંચકવાના વ્યાયામની તસવીર આપી છે. એમાં સીધા ઊભા રહીને ઉપર તરફ વજન ખેંચવાનું છે.
૦૦૦
મારી બારી 